Emotioneel misbruik
Emotioneel misbruik komt vaker voor dan men denkt. In tegenstelling tot fysiek geweld zijn de gevolgen niet altijd zichtbaar. Ieder van ons weet dat verbale agressie erg diepe wonden kan achterlaten. Daarom breng ik dit moeilijk bespreekbare onderwerp naar voor.
Zelf was ik jaren slachtoffer van manipulatie en verbaal geweld. In mijn praktijk krijg ik vaker cliënten over de vloer die geïntimideerd worden door iemand en hierdoor helemaal zichzelf zijn kwijt geraakt. Omdat hier meestal geen bewijzen van zijn, is het voor het slachtoffer moeilijk om hulp in te roepen. Door gebrek aan bescherming is deze persoon erg kwetsbaar. Het onderwerp 'pesten' kwam meer dan voldoende in de media de afgelopen weken. Tijd dus om openlijk te praten over emotioneel misbruik.
Wat is emotionele mishandeling?
Misbruik is elk gedrag dat als doel heeft de ander te controleren door het gebruik van angst, vernedering en verbale of fysieke aanvallen.
Emotionele mishandeling is elke vorm van misbruik dat eerder emotioneel dan fysiek is van aard. Dit kan heel wat inhouden: verbaal geweld, kritiek, intimidatie, manipulatie, te hoge eisen stellen en andere subtiele tactieken om de ander te controleren.
Emotioneel misbruik komt voor in alle vormen van relaties: liefdesrelaties, vriendschappen, werkrelaties, ouder-kind relaties, therapeutische hulprelaties,...
In deze tekst spreek ik van misbruiker en slachtoffer, maar in principe zijn beiden onbewust verantwoordelijk voor het in stand houden van deze relatie.
Emotioneel misbruik is een wisselwerking tussen twee mensen en hun reacties op mekaar. Enkel bij therapeutisch contact heeft de hulpverlener een bepaalde verantwoordelijkheid.
Emotionele mishandeling kan je zien als een soort hersenspoeling waarbij het slachtoffer stilaan alle zelfvertrouwen verliest, samen met zijn gevoel van eigenwaarde. De tactieken worden vaak gebruikt onder het mom van 'begeleiding' of 'advies'. De zogezegde goedbedoelde toon die wordt gebruikt, maakt dat het slachtoffer zich niet bewust is van de manipulatie en zich laat meetrekken in een negatieve spiraal. Intimidatie, kleineren, uitschelden,... het zijn maar enkele voorbeelden van gedrag die een enorme invloed kunnen hebben op het zelfvertrouwen van een persoon. Er ontstaat een soort machtspositie omdat het slachtoffer er alles aan wil doen om toch maar in een positief daglicht te worden gesteld door de dader. Een persoon die constant wordt blootgesteld aan negatieve kritiek verliest al snel alle gevoel van eigenwaarde. Deze vorm van geweld raakt de persoon in zijn diepste wezen, in zijn kern, waardoor er emotionele verwondingen ontstaan. Deze littekens blijft een persoon erg lang, zoniet zijn hele leven behouden.
Algemene kenmerken van emotioneel misbruik
De misbruiker manipuleert door:
zichzelf boven de ander te stellen zodat er een machtsverhouding ontstaat
het slachtoffer afhankelijk te maken
onvoorspelbaar gedrag te vertonen; het ene moment het slachtoffer te vleien en op te hemelen, het andere moment het slachtoffer 'niet zien', vernederen, belachelijk maken of voor 'dom' houden
mooie praatjes, veel beloven en daar niets van waarmaken
betekenisvol te zwijgen
angst te zaaien, te bedreigen
te liegen
de 'schuld' altijd bij het slachtoffer te leggen
ideeën op te dringen en het slachtoffer dingen te laten doen in het belang van de misbruiker
Het slachtoffer van emotioneel misbruik:
plaatst de misbruiker op een voetstuk waardoor er een ongelijkwaardige verhouding ontstaat.
heeft de misbruiker meer lief dan zichzelf en is daardoor altijd loyaal aan de misbruiker
laat steeds (onbewust) over de eigen grenzen heen gaan
durft meestal niet goed zichzelf te zijn bij de misbruiker en past zijn gedrag aan aan de reacties van de misbruiker
Vormen van emotioneel misbruik
Emotionele mishandeling komt in vele vormen voor. Ik bespreek kort de meest voorkomende: agressie, ontkennen en minimaliseren
Agressie
Onder agressie vallen o.a. schelden, beschuldigen, bedreigen en bevelen. Agressief gedrag is het meest opvallend en kan het meest duidelijk worden omschreven. De misbruiker gaat ervan uit dat hij of zij het recht heeft (vanuit een positie) om te oordelen over het slachtoffer. Door dit gedrag valt alle gelijkheid weg die erg belangrijk en nodig is om een gezonde volwassen relatie aan te gaan. Dit wordt een ouder-tot-kind patroon genoemd, maar komt even vaak voor tussen volwassenen. De agressieve houding van de dader is het meest opvallende kenmerk.
Agressief misbruik komt ook in een minder directe vorm voor, bijvoorbeeld als het naar voor wordt gebracht als 'helpen'. Kritiek geven, zogezegd adviseren, het voorstellen van oplossingen, het analyseren van gedrag en keuzes kunnen een manier zijn om een ander te manipuleren of te beïnvloeden. Vooral de toon waarop er wordt gecommuniceerd zorgt ervoor dat het slachtoffer zich geïntimideerd voelt. Hierdoor heeft hij of zij de neiging de 'hulp' en het 'advies' aan te nemen. Angst is hier, net zoals in de meeste vormen van emotioneel misbruik, de reden waarom er wordt meegegaan in dit patroon. Het aanbieden van hulp keert dan om in kleineren en controleren. 'Ik weet het beter' is de houding die de dader aanneemt en zo brengt hij onevenwicht in de relatie waardoor hij zich boven zijn slachtoffer kan stellen.
Ontkenning
De dader vervormt de werkelijkheid en toont geen respect voor de belevingswereld van het slachtoffer. De dader weigert de werkelijkheid te erkennen. Als het slachtoffer hem of haar confronteert met het gebeurde, dan ontkent de misbruiker. 'Ik heb nooit gezegd dat...' en 'Ik weet niet waar je het over hebt...' zijn hier voorbeelden van.
Terughoudendheid is een andere vorm van ontkenning. De dader weigert om te luisteren, weigert om te praten en gebruikt het zich emotioneel terugtrekken als straf. Hierdoor heeft het slachtoffer de neiging om eerder gebeurde zaken niet meer op te rakelen. De ontkenning maakt het hele gebeuren alleen maar pijnlijker.
De misbruiker weigert zich open te stellen en mist heel wat inlevingsvermogen. Hij kan zich niet openstellen voor een andere mening of visie. Nog meer, hij verwacht zelf dat de ander zich aanpast aan zijn visie en zich gedraagt zoals hij dat wil.
Minimaliseren
Dit is een minder extreme vorm van ontkenning, maar is daarom niet minder pijnlijk voor het slachtoffer. Als de misbruiker niet kan ontkennen dat iets zich heeft voorgedaan, dan gaat hij twijfelen aan de ervaring of reactie van het slachtoffer. 'Je overdrijft' en 'Je bent toch zo gevoelig' zijn voorbeelden. Het slachtoffer krijgt hierdoor het gevoel dat wat hij of zij heeft meegedeeld onbelangrijk is. Bagatelliseren komt erg veel voor bij emotionele manipulatie en is een subtiele vorm van minimaliseren.
Ontkennen en minimaliseren kunnen enorm schadelijk zijn. Het gevoel van eigenwaarde vermindert hierdoor nog meer. Het feit dat dit nog meer conflicten veroorzaakt, kan het slachtoffer het gevoel geven ongelijk te hebben. Het slachtoffer verliest een klare kijk op de werkelijkheid en neemt afstand van zijn eigen gevoelens en waarnemingen.
Het begrijpen van relaties met misbruik
Niemand wil in een gewelddadige relatie zijn, dat is evident. Maar personen die verbaal werden gecontroleerd door één van de ouders, bevinden zich ook vaak als volwassene in gelijkaardige situaties. Als ouders de neiging hebben om de ervaringen en gevoelens van hun kind te definiëren en hun gedrag te beoordelen, dan kan dit kind niet ontdekken wat zijn eigen gevoelens en normen zijn. Zijn belevingen en waarnemingen zijn te erg beïnvloed waardoor hij geen eigen werkelijkheid heeft gecreëerd. Dit kind heeft niet de kans gehad eigen normen en waarden te ontwikkelen. Het is zelfs zo dat de houding van de ouder veilig en vertrouwd kan aanvoelen voor het kind, ook al is deze erg destructief.
Slachtoffers van dit soort misbruik worstelen met gevoelens van machteloosheid, verdriet, angst en woede. Het is misschien moeilijk te begrijpen, maar de daders worstelen vaak met dezelfde gevoelens. De kans is groot dat zij ook zijn opgegroeid in een omgeving waar ze emotioneel werden gecontroleerd. Hierdoor zoeken ze als volwassene in het misbruik een manier om om te gaan met hun eigen gevoelens van onzekerheid en angst. Doordat ze geen controle hebben over hun eigen gevoelens, proberen ze die van anderen te controleren en te bepalen. Dit geeft hen een beter en veiliger gevoel. Bovendien kunnen ze hun gebrek aan zelfvertrouwen door dit gedrag verstoppen. Ze komen in deze rol erg zelfzeker en sterk over, waardoor ze beter met hun eigen zelfbeeld kunnen omgaan.
Inzicht krijgen in de patronen van je relaties is een belangrijke stap als je verandering wil. Hoe je je opstelt tov anderen vertelt heel veel over jezelf. Je kan ook zowel 'misbruiker' als 'slachtoffer' zijn. Zo kan je bvb worden gecontroleerd in liefdesrelaties, maar kan je zelf heel manipulatief zijn naar collega's of werknemers. Het is zelfs bewezen dat mensen die zich emotioneel agressief gedragen in hun werkomgeving het gebrek aan controle in hun privéleven proberen te compenseren.
Ook mensen die hun hulp aan anderen opdringen, hebben het gevoel op andere vlakken totaal geen controle te hebben.
Kan je gewelddadig zijn naar jezelf?
Vaak laten we die mensen toe in ons leven die ons behandelen zoals we (onbewust) verwacht worden te behandeld. Dit is de reden dat mensen hervallen in patronen. Als we weinig zelfvertrouwen hebben, op onszelf neerkijken en onszelf minder vinden, dan kiezen we partners die dit beeld naar ons weerspiegelen. Als we toestaan dat de ander ons negatief behandelt, dan behandelen we onszelf ook op die manier. Je manier van denken geeft weer hoe je naar jezelf kijkt. Denk je wel vaker 'Wat ben ik toch stom' of 'Kan ik nu nooit eens iets goed doen'? Wees je ervan bewust dat je jezelf ook kan neerhalen en dat je jezelf op die manier haast geweld aandoet. Je doet op die manier aan emotionele zelfcontrole. Belangrijk is dat we onszelf graag leren zien en dat we leren om voor onszelf te zorgen. Op die manier staan we onszelf toe gezonde relaties en contacten te hebben.
Rechten in relaties
Mensen die slachtoffer zijn geweest hebben meestal geen duidelijk beeld van een gezonde relatie.
Er bestaat zoiets als rechten in een relatie. Enkele voorbeelden:
recht op emotionele steun
recht om te worden gehoord door de andere
recht om op een hoffelijke en respectvolle manier te worden benaderd
recht om een eigen mening te hebben, ook al heeft uw partner een andere mening.
recht om je gevoelens en ervaringen te erkennen als echt en werkelijk.
recht om verontschuldigingen te ontvangen voor grappen die je als offensief ervaart.
recht om vrij te leven van beschuldigingen en verwijten, kritiek en oordelen.
recht op aanmoediging.
recht op vrij leven van emotionele of fysieke bedreiging, woede.
recht te worden genoemd enkel bij een naam die je accepteert en die je niet kleineert.
vrijheid in keuze.
© Leni De Chou 2013