Als grenzen vervagen
Wanneer je niet meer weet waar je grens ligtHeling na misbruik of geweld
Soms vervaagt de grens tussen jezelf en de ander zodanig, dat je niet meer voelt waar jij eindigt en de ander begint.
Grenzen voelen dan niet langer helder aan, door eerder fysiek, seksueel of emotioneel misbruik, of omdat je lang te maken hebt gehad met psychische druk of stress, of (subtiel) geweld.
Graag wil ik dit delen vanuit mijn eigen ervaring, omdat ik weet dat dit voor velen herkenbaar is.
Wat misbruik doet met je grensgevoel
Wanneer iemand ooit je grens heeft overschreden, op eender welk vlak, dan is de kans groot dat je lichaam en zenuwstelsel hebben geleerd dat afwezig zijn veiliger is dan aanwezig zijn. Je hebt dan geleerd dat vriendelijk, stil en zacht zijn belangrijker is dan 'nee' zeggen. Of dat je beter je woorden voor jezelf houdt dan ze uit te spreken, omdat je liever niet te zichtbaar bent, of geen wrijving wil veroorzaken.
Kenmerken van vervaagde grenzen
- Je zegt sneller "ja" dan goed voelt
- Je merkt pas achteraf dat je iemand over je grens hebt laten gaan
- Je voelt wat anderen voelen, maar weet niet wat jij zelf wil.
Je focus ligt vooral op de ander, en het goedvoelen van de ander
- Je laat mensen of situaties toe in je leven die eigenlijk niet goed voelen, uit angst voor afwijzing
- Je kiest zelden concreet en duidelijk voor iets: je gaat mee, ook al wringt het.
- Je leeft vaak buiten je lichaam: in je hoofd, je fantasie, of in wat de ander nodig heeft.
Het lichaam als geheugen
Je lichaam (en je zenuwstelsel) herinnert zich waar het niet veilig was. Je neemt daardoor in bepaalde situaties een houding aan, of voelt je in het niets verdwijnen. Je kan reageren door te bevriezen, te pleasen, dingen weg te lachen of afwezig te worden, alsof je afstand neemt van je lichaam en de situatie. Dit kan ook gebeuren op momenten waarop je eigenlijk veilig bent, of weet dat je veilig bent. En dat maakt het zo moeilijk of verwarrend. Want ieder klein teken of signaal kan je het gevoel geven dat je weg moet van jezelf, omdat je je gespannen, verward of overspoeld voelt.
De situatie of de ander is niet altijd gevaarlijk
Niet iedereen die je overprikkelt, is iemand die je kwaad wil doen. Veel mensen leven nu eenmaal in verwarring en in hun eigen trauma, en hebben daardoor ook geen gezonde grenzen, maar dan in omgekeerde richting. Daardoor gaan ze te snel te ver, profiteren ze van de openheid of kwetsbaarheid van de ander, en ontstaat er al snel verwarring of een onevenwicht in het contact.
Weet dat jouw gevoel altijd waar is. Je hoeft nooit het gedrag van de ander goed te praten. Als het voor jou 'te veel' voelt, dan is dat op dat moment ook zo.
Passief grensoverschrijdend gedrag
Helaas trekken mensen met gevoeligheid uit misbruik mensen aan die passief grenzen overschrijden. Deze persoon lijkt dan misschien vriendelijk, hulpvaardig, sociaal of misschien zelfs wat verlegen, toch gaan ze ergens overheen, zonder opvallend agressief te zijn.
Er zijn een aantal specifieke persoonstypes waar je mogelijks extra gevoelig voor kan zijn:
- Passief-dominant:
Deze persoon stuurt dan zonder dat het opvalt, als een druk die verscholen zit achter zachtheid en hulpvaardigheid.
- Grensvervager:
Iemand die andermans ruimte binnendringt zonder duidelijke bedoeling, vaak onder 'openheid' of 'nabijheid'
- Pleaser-manipulator:
Dit is iemand die dienstbaar of sociaal lijkt, maar een eigen agenda heeft, of handelt vanuit eigenbelang of controle.
- Energievreter
Deze persoon benadert je zacht, maar trekt je leeg door onuitgesproken verwachtingen of emotionele afhankelijkheid.
Zulke personen zijn niet altijd bewust verkeerd bezig. Ze kunnen ook zelf grenzen kwijt zijn door trauma, en dus onbedoeld verwarrend of aanvallend worden. Wel is het zo dat zij net die mensen opzoeken die moeilijk hun grenzen kunnen aangeven, heel erg veel rekening houden met de ander, of snel zichzelf verliezen in relaties.
Niet iedereen die je overprikkelt, is iemand die je kwaad wil doen. Veel mensen functioneren vanuit hun eigen verwarring, trauma, of grenzenloosheid.
Overprikkeld zijn en uit je lichaam glijden
Als je ooit trauma hebt meegemaakt, en zeker bij misbruik, kan je zenuwstelsel zo overbelast raken dat je op moeilijke momenten letterlijk 'uit je lichaam schiet'. Niet altijd zichtbaar, maar wel voelbaar: je bent er nog, maar ergens ver weg. Soms gebeurt dat bij hevige stress, soms gewoon in sociale situaties, of zelfs thuis, als het leven even te veel wordt. Je merkt dat je gedachten versnellen, je ademhaling verandert, of dat je grijpt naar afleiding: eten, alcohol, verdoving, controle. Of misschien voelt het gewoon als weg van jezelf, alsof je uit je lichaam wil ontsnappen en je hoofd en je beleving los komen te staan van je fysieke lichaam.
Signalen dat je dissocieert:
- Je voelt je licht in je hoofd of juist zwaar in je borst, je adem zit hoog of is oppervlakkig
- Je voelt je benen of voeten niet goed meer
- De ruimte rondom jou voelt 'onecht', of je lijkt te vergeten waar je bent
- Je hoort of ziet alles, maar het lijkt alsof je er niet bent
- Je denkt heel veel, maar voelt weinig
- Je voelt je verdoofd, of emotioneel afgevlakt
- Je zoekt naar iets om te verdoven of te vluchten (alcohol, drugs, of iets wat je een 'kick' geeft)
Als dit gebeurt, probeer dan niet met wilskracht terug te keren. Begin klein. Voel je voeten op de grond. Leg een hand op je buik. Zeg zachtjes tegen jezelf: "Ik ben hier. Ik ben veilig." Alles wat je helpt om terug te zakken in je lijf, zonder oordeel, mag je doen. Je hoeft het niet ineens goed te kunnen. Terugkeren is een proces.
Mij heeft het altijd al geholpen om positieve prikkels te gebruiken: geuren, zachte stoffen, lichte aanraking of een voetmassage (door mezelf).
Zo kan je ook je handpalmen strelen of masseren, of op een andere manier contact houden met je lichaam.
Je kan ademhaling combineren met aanraking of drukpunten.
Maak contact met iets bekends: een geur of iets anders wat je associeert met rust en thuis zijn, veilig zijn.
Activeer je zintuigen door de 5-4-3-2-1-methode (noem 5 dingen die je ziet, 4 dingen die je hoort, 3 dingen die je fysiek voelt, 2 dingen die je ruikt, 1 ding wat je proeft)
Beweeg zonder grote inspanning: wieg zachtjes op je stoel, draai met je schouders of je heupen, schud je handen of benen uit, of zoek een andere zachte beweging zodat je energie 'zakt'.
Wat vraagt er in jou om geheeld te worden?
Zacht opnieuw leren voelen, op een veilige manier. Eerst in je lichaam, in je systeem. Dan in je keuzes.
Belangrijk is dat je de gedachte 'ik beslis' of 'ik kies' weer in je systeem programmeert (verschillende technieken zijn mogelijk). Door dit te doen neem je weer controle, waardoor jij in eender welke situatie kan kiezen vanuit je kern, dus vanuit dat stuk dat héél goed weet wat je wel en niet wil. Zo kan je duidelijk aangeven waar jouw systeem 'nee' zegt, of 'liever niet'.
Het hoeft geen luide 'nee' te worden. Het kan een verandering zijn in de manier waarop je je opstelt, je houding, je manier van aanwezig zijn. Vaak is het een subtiele, kleine verschuiving, maar wel ééntje die je energie verandert waardoor anderen voelen waar je grens is. Meestal is dit afstappen van de gedachte dat je vriendelijk of begripvol moet zijn, de ander een uitleg moet geven, rekening moet houden met de ander en zijn of haar gevoelens, of zaken correct moet afhandelen.
Uit ervaring weet ik dat één keer genoeg is om iets te doorbreken. Zodra je één keer echt kiest voor je grens, verandert er vanbinnen iets belangrijks. En dat stroomt door naar je andere relaties.
Opnieuw landen in jezelf
Het vraagt tijd en moed om terug je plek in te nemen in je eigen lichaam, en je systeem te laten stromen zoals het stroomt. Terug die verbinding voelen met jezelf en daar sterk in blijven staan. Niet meer rondom kijken voor toestemming of aanpassing.
Het is een zacht voelen: dit klopt voor mij, en dit niet. Vaak gaat het om het erkennen van een ongemakkelijk gevoel dat je waarschijnlijk al heel je leven kent, en steeds hebt genegeerd omdat je het niet kon plaatsen, of omdat je het normaal bent gaan vinden. Vaak is dat omdat er eerder op een traumatische manier aan voorbij is gegaan.
Het is opnieuw geloven in jezelf, in je lijf, je hart, je intuïtie. En ook begrijpen dat je niets hoeft uit te leggen, dat sommige mensen je niet zullen begrijpen. Maar dat dat jij niet langer weggaat van jezelf, of uit jezelf.
Wat is dat ongemakkelijke gevoel?
Het ongemakkelijke gevoel dat je niet kunt verklaren gebeurt vaak in kleine momenten. Iemand raakt iets aan wat van jou is. Iemand stapt je ruimte binnen. Iemand stelt je een vraag, of wil iets van jou.
En dan voel je het: een kramp, een nerveus gevoel, spanning in je systeem. Het is iets in jou wat zegt: 'nee'. Maar je verstand zegt: 'er is niets aan de hand'. En dus laat je het gebeuren.
Dat gevoel komt van veel dieper, vanuit een vroegere ervaring waarin je grens genegeerd werd. Of een situatie waarin je hebt geleerd dat jouw 'nee' niet welkom was. Of dat je je beter kon aanpassen in plaats van ergens tegenin te gaan, wat door jouw omgeving dan werd gezien als 'moeilijk doen'.
Je lichaam reageert maar je hebt geleerd om het met je verstand of je overlevingsmechanisme te negeren. Jij herinnert je op dat moment iets wat je niet meer onder woorden kunt brengen, of waar je niet stevig genoeg meer in kunt gaan staan.
Misschien voelde je je als kind vaak 'te veel', of was je snel 'te luid'. Of keeg je op één of andere manier de indruk dat jij de oorzaak was van problemen Dit is iets wat veel kinderen trouwens hebben: ze voelen zichzelf schuldig of verantwoordelijk voor dynamieken binnen het gezin.
Voorbeelden:
- Iemand raakt je persoonlijke spullen aan zonder te vragen. Je glimlacht beleefd terwijl je vanbinnen verstijft.
- Iemand stelt je voor om langs te komen. Je zegt 'ja', maar iets in jou trekt zich terug, of klapt dicht.
- Een vriend(in) raakt je aan op een manier die niet fout lijkt, maar je lichaam zegt: 'dit voelt niet veilig' en je wordt ongemakkelijk.
Deze momenten zijn belangrijk. Ze tonen je waar je oude grenzen opnieuw zichtbaar willen worden. Niet omdat de ander per se fout is, maar omdat jij opnieuw mag leren luisteren naar wat klopt, voor jou.
Het is heel moeilijk om hier stevig in te gaan staan omdat vele zaken sociaal aanvaard zijn, terwijl dit voor jou niet goed of gepast voelt. Daar moet je sterk voor zijn om daar stevig in te gaan staan. Je weet misschien diep vanbinnen dat je reacties kan krijgen als je je grenzen aangeeft. Bv. 'och, waar doe jij moeilijk over', of 'oh,wat ben jij gevoelig'.
Het is vooral belangrijk dat je trouw blijft aan jezelf. Want jij hebt geleerd dat vriendelijk zijn gaat boven kiezen voor jezelf. Jij hebt geleerd om de vrede te bewaren door overal in mee te gaan, door het te laten gebeuren.
Tot slot
Voor iedereen die zichzelf is kwijtgeraakt in een verbinding, of door specifieke situaties of ervaringen: Jij mag jezelf terughalen. Jij mag terugkeren naar wie je werkelijk bent, met je eigen grenzen, je eigen noden, en jouw eigen manier van verbinden.
Je hoeft niet te wachten tot iemand anders je begrijpt. Je hoeft niet te wachten tot je grens wordt gerespecteerd.
Jij mag voelen. Jij mag kiezen. En terugkeren.
En dan voel je het: een kramp, een nerveus gevoel, spanning in je systeem. Het is iets in jou wat zegt: 'nee'. Maar je verstand zegt: 'er is niets aan de hand'. En dus laat je het gebeuren.
Dat gevoel komt van veel dieper, vanuit een vroegere ervaring waarin je grens genegeerd werd. Of een situatie waarin je hebt geleerd dat jouw 'nee' niet welkom was. Of dat je je beter kon aanpassen in plaats van ergens tegenin te gaan, wat door jouw omgeving dan werd gezien als 'moeilijk doen'.
Je lichaam reageert maar je hebt geleerd om het met je verstand of je overlevingsmechanisme te negeren. Jij herinnert je op dat moment iets wat je niet meer onder woorden kunt brengen, of waar je niet stevig genoeg meer in kunt gaan staan.
Misschien voelde je je als kind vaak 'te veel', of was je snel 'te luid'. Of keeg je op één of andere manier de indruk dat jij de oorzaak was van problemen Dit is iets wat veel kinderen trouwens hebben: ze voelen zichzelf schuldig of verantwoordelijk voor dynamieken binnen het gezin.
Voorbeelden:
- Iemand raakt je persoonlijke spullen aan zonder te vragen. Je glimlacht beleefd terwijl je vanbinnen verstijft.
- Iemand stelt je voor om langs te komen. Je zegt 'ja', maar iets in jou trekt zich terug, of klapt dicht.
- Een vriend(in) raakt je aan op een manier die niet fout lijkt, maar je lichaam zegt: 'dit voelt niet veilig' en je wordt ongemakkelijk.
Deze momenten zijn belangrijk. Ze tonen je waar je oude grenzen opnieuw zichtbaar willen worden. Niet omdat de ander per se fout is, maar omdat jij opnieuw mag leren luisteren naar wat klopt, voor jou.
Het is heel moeilijk om hier stevig in te gaan staan omdat vele zaken sociaal aanvaard zijn, terwijl dit voor jou niet goed of gepast voelt. Daar moet je sterk voor zijn om daar stevig in te gaan staan. Je weet misschien diep vanbinnen dat je reacties kan krijgen als je je grenzen aangeeft. Bv. 'och, waar doe jij moeilijk over', of 'oh,wat ben jij gevoelig'.
Het is vooral belangrijk dat je trouw blijft aan jezelf. Want jij hebt geleerd dat vriendelijk zijn gaat boven kiezen voor jezelf. Jij hebt geleerd om de vrede te bewaren door overal in mee te gaan, door het te laten gebeuren.
Tot slot
Voor iedereen die zichzelf is kwijtgeraakt in een verbinding, of door specifieke situaties of ervaringen: Jij mag jezelf terughalen. Jij mag terugkeren naar wie je werkelijk bent, met je eigen grenzen, je eigen noden, en jouw eigen manier van verbinden.
Je hoeft niet te wachten tot iemand anders je begrijpt. Je hoeft niet te wachten tot je grens wordt gerespecteerd.
Jij mag voelen. Jij mag kiezen. En terugkeren.
En mocht je onderweg je woorden kwijt zijn: ik zie je. Je bent niet alleen.
Liefs,
Leni
Heb je graag begeleiding of hulp bij dit thema, check dan mijn begeleidingstraject op deze website, of stuur me een berichtje via het contactformulier bovenaan.
Eerder mocht ik een assertiviteitstraining volgen via Mark Luyten (psychotherapeut).
Delen van zijn overzichten en tips heb ik verwerkt in dit stuk.